Nhiếp ảnh gia vô cảm hay chuyên nghiệp
Nhiếp ảnh gia vô cảm hay chuyên nghiệp
Mọi người thấy nhan nhản những bức hình chụp nạn nhân của chiến tranh, của nghèo đói, của hủ tục; nhưng liệu có ai từng tự hỏi: những nhiếp ảnh gia ghi lại các mảnh đời này có giúp gì được cho các nạn nhân không, hay chỉ làm mỗi chuyện chụp hình? Sau đây là tâm sự của một số người:
Đánh hội đồng, Greg Marinovich chụp
Tôi đang ở trong một nhà trọ của dân nhập cư tại Nam Phi, thì bỗng dưng thấy cánh đàn ông cầm lao, gậy, và dùi rồi cùng nhau chạy đi đâu đó. Thế là tôi đuổi theo. Họ đang cố xông vào một trong những căn phòng trọ. Cuối cùng thì cánh cửa căn phòng này bật mở, và một người đàn ông chạy như bay ra ngoài.
Đám đàn ông (cầm vũ khí) rượt theo anh chàng, anh ấy không trốn được xa, đám đông túm lấy anh, vật anh xuống đường. Khoảng 15 tới 20 người vây quanh anh ấy, đánh, đâm, đập anh bằng vũ khí. Và tôi đứng ngay đó, chụp lại mọi chuyện.
Họ giết anh. Sau đó một người quay sang và nói “Thằng da trắng đang chụp hình kìa.” Mọi người đứng dạt ra, và tôi nói “Không, không sao cả. Tại sao mọi người lại giết tên đó? Hắn là ai?“.
Họ lấy thẻ ID (chứng minh thư) từ túi quần của nạn nhân và chìa cho tôi xem: anh ấy (bị giết) vì anh thuộc một bộ lạc khác. Sau đó hai trong số các gã giết người đứng tạo dáng và nói, “Chụp hình tụi tui nha.” Thế là tôi chụp một tấm hình rồi bỏ đi.
Với cương vị của một nhiếp ảnh gia, phản ứng của tôi là tốt, nhưng với cương vị một con người, tôi cảm thấy đáng thất vọng. Tôi không nghĩ rằng mình sẽ phản ứng như thế – ít ra mình phải cố can thiệp, hoặc làm cái gì đó cao thượng hơn, nhưng tôi đã không làm vậy. Tôi thực sự cảm thấy giằng xé và đau khổ vì mình thật giống một tên hèn. Từ lúc ấy trở đi, tôi quyết tâm rằng mình sẽ cố can thiệp để cứu người bằng mọi giá.
Bạo lực gia đình, Donna Ferrato chụp
Tôi chụp hình cặp vợ chồng này cũng khá lâu. Tôi sống tại nhà của họ, ngủ ngoài hành lang cùng con gái; khi tôi nghe tiếng bà vợ la hét, tôi đặt đứa con gái nhỏ vào nôi rồi để bé ở trong tủ đồ kín, vì tôi biết ông chồng có một khẩu súng.
Tôi cầm lấy khẩu súng của chính mình – một khẩu Leica M4 nhỏ – và chạy về phía tiếng thét. Ngay khi chạy đến phòng tắm, tôi thấy rằng ông chồng đang chuẩn bị đánh vợ, thế là tôi chụp hình. Tôi nghĩ, nếu mình không chụp bức ảnh này, chẳng ai sẽ tin là nó đã diễn ra (việc chồng đánh vợ). Đây là lần đầu tiên tôi thấy ông chồng có hành động bạo lực, và bản năng của tôi là chụp hình trước đã.
Đúng là tôi sẽ luôn bị giằng xé giữa việc “chụp hình hay giúp nạn nhân”, nhưng nếu tôi chọn việc đặt máy ảnh xuống và ngăn một gã đàn ông đánh một người phụ nữ, tôi chỉ giúp một người phụ nữ. Nhưng nếu tôi chụp hình, tôi sẽ giúp được nhiều phụ nữ khác.
Diễu hành phản đối luật cấm săn bắn, Graeme Robertson chụp
Tôi chụp bức hình này vào một ngày khá bạo lực. Một cảnh sát vật tôi xuống đường. Đang nằm đó, tôi thấy một người đàn ông khác cũng bị đè xuống đất. Anh ta không làm gì sai, nhưng khi anh nằm đó, cảnh sát tiếp tục lăng mạ và hành hung anh ấy. Tôi cầm máy ảnh lên và anh ta nói “Giúp tôi, làm ơn giúp tôi.” Và tôi chẳng giúp gì cả. Tôi chụp hình – và anh ta bị (cảnh sát) kéo lê đi chỗ khác.
Khi về nhà vào tối hôm đó, tôi cảm thấy hơi khó ở. Tôi nghĩ “Mình thực sự chẳng làm gì cả. Mình không giúp.” Nhưng liệu một nhiếp ảnh gia có nên dính vào những chuyện này?
Nếu bạn chụp được hình để chỉ cho mọi người thấy hoàn cảnh (của những nạn nhân kể trên), bạn đã giúp họ rồi. Về sức vóc thì tôi không giúp gì được cho họ cả, nhưng giúp bằng cách chụp ảnh là việc tôi sẽ làm.
Tôi biết vài nhiếp ảnh gia nghĩ “Mình không thể không giúp đứa bé này” và đem đứa bé đi cùng. Sau đó họ dính vào vô số rắc rối, vì họ không hiểu được hoàn cảnh và cách thức mọi thứ hoạt động. Họ sống tại một nền văn hóa khác, có cách nhìn khác, và thường thì trong những hoàn cảnh như trên, họ cản trở nhiều hơn là giúp.
Ném đá, Ian Berry chụp
Tôi đến Congo với Tom Hopkinson – biên tập của tờ Picture Post – và một vài nhiếp ảnh gia khác. Đang ở trong xe thì tôi phát hiện ra một đám đông đang chạy xuống cuối đường, họ rượt theo người đàn ông nào đó.
Sau này chúng tôi phát hiện ra rằng “tội” duy nhất của người đàn ông trên là anh ta ấy thuộc một bộ lạc khác, và anh ấy vô tình đến nhầm lãnh thổ. Đám đông rượt theo và ném đá lên người anh, trẻ em và người lớn dùng gậy đánh anh ấy. Và tôi cứ thế chụp ảnh.
Đúng là xấu hổ, chưa bao giờ cái ý nghĩ “hãy làm gì đó” chạy qua đầu tôi. Bỗng nhiên, tôi thấy Tom đi tới chỗ đám đông và đứng chắn cho nạn nhân. Ai nấy đều kinh ngạc, nên đám đông dần lui ra. Nạn nhân có đủ thời gian để cố đứng lên, lê bước tới góc đường và trốn thoát. Thật là một hành động đáng khâm phục. Tom chắc chắn là đã cứu sống chàng trai đó. Và quả thực là tôi không hề nghĩ tới việc ra tay ngăn cản để giúp anh ta.
Khi làm việc với máy ảnh, bạn chỉ là một người quan sát. Chúng ta đến những nơi như vậy (Congo) là để ghi lại sự thật. Nhưng có những lúc, sự thật không quan trọng bằng mạng sống của một ai đó.
Đâm, Oli Scarff
Tôi được sếp kêu đi chụp hình lễ hội Nothing Hill (ở London), vậy nên tôi tới sớm, ghi lại những màu sắc chói lọi và các con gà nướng. Rồi tôi thấy một nhóm 3 hay 4 người chạy đi đâu đấy. Không có việc gì để làm, nên tôi chạy theo để xem chuyện gì đang xảy ra.
Đó là một cảnh tượng hỗn loạn, và bản năng đầu tiên của tôi là chụp một vài tấm ngay tức khắc, để ghi lại diễn biến vụ việc. Đây là một phản xạ tôi tập cho mình: chụp một tấm trước khi bạn có thể hoàn toàn đánh giá mọi thứ. Sau đó, tôi hướng sự chú ý của mình vào nạn nhân bị đâm, và anh ấy đang chảy máu bê bết. Chỉ sau đó thì tôi mới phát hiện ra rằng hai tấm hình tôi chụp lúc đầu có bộ mặt của kẻ phạm tội (đang chạy) và một người đang cố gắng giơ chân để ngáng tên tội phạm té. Tôi ghi lại được cái giây phút hiếm hoi đó.
Nói thật lòng, ngay cả nếu như có biết được điều gì đang diễn ra, tôi không chắc rằng mình có đủ gan để giúp đỡ và đặt mạng sống của chính tôi vào một tình huống nguy hiểm như thế không.
Sau vụ đánh bom, Hampus Lundgren chụp
Tôi là một nhiếp ảnh gia tự do, và công việc đầu tiên của tôi là chụp ảnh cho một tòa soạn, nằm cách các văn phòng chính phủ ở Oslo khoảng một khu nhà. Khi quả bom phát nổ (vụ đánh bom ở Oslo hồi năm 2011), tôi quờ lấy cái máy ảnh trên bàn và chạy tới hiện trường.
Cảnh tượng này (trong hình) là cảnh đầu tiên tôi thấy. Đầu óc tôi ngưng hoạt động một chút, tôi nghĩ thế, vì tôi không nhớ rằng mình đã chụp nó. Tôi chỉ cảm thấy chất adrenaline chạy khắp cơ thể. Bà vợ đang ráng dựng người chồng của mình ngồi dậy, ông bị thương nặng, và cũng nhận được sự giúp đỡ của những người xung quanh. Tôi thấy rằng vài người đã chết. Tôi không biết cách sơ cứu, nên tôi nghĩ: việc mình có thể làm, và làm tốt nhất, là ghi chép lại vụ việc, để cho mọi người thấy được điều gì đã xảy ra.
Tôi gặp lại đôi vợ chồng một vài tháng sau đó để xem tình hình sức khoẻ của họ như thế nào. Họ nói với tôi rằng lúc đó họ rất giận vì việc đầu tiên họ nhìn thấy là một gã nhiếp ảnh gia nào đó đang chụp hình. Chuyện này khiến tôi cảm thấy tội lỗi, nhưng sau khi tôi đưa họ xem bức ảnh và trò chuyện với cả hai, họ nói rằng họ vui vì tôi đã chụp hình, do những tấm hình này đã giúp họ nhớ lại sự kiện của ngày ấy. Điều này đã giúp tôi nhiều, khi tôi biết rằng mình đã không lợi dụng họ.
Bạo động tại London, Kerim Okten chụp
Ngày 8. 8. 2011, ngày thứ ba của những cuộc bạo động ở London, tôi đang đứng tại khu Hackney, và tôi nhìn theo một đám người đi đến dãy cửa hàng buôn bán. Chắc chắn họ biết đâu là sạp báo* vì họ tới thẳng sạp, bẻ khóa của cửa sập, sau đó họ phá cửa ra vào, đi vô trong rồi cướp tất cả những thứ có giá trị: tiền, rượu bia, thức ăn, thuốc lá.
Dĩ nhiên, tôi muốn ngăn họ lại. Đây là miếng cơm của một người nào đấy. Tôi muốn hét lên, “Dừng lại! Tại sao mọi người có thể làm thế với hàng xóm của mình chứ? Mất trí rồi à?” Nhưng tôi không nói gì sất. Tôi chỉ chụp hình, rồi nói chuyện với các nhiếp ảnh gia khác và những người đang đứng dòm trên đường. Chúng tôi đều nói “Ai đó nên ngăn họ lại“. Nhưng không ai làm vậy.
Tôi cảm thấy buồn vì chuyện này. Tôi đã sợ hãi, nên tôi bám víu vào nhiệm vụ nghề nghiệp của mình. Bạn có cảm giác rằng mình bất lực, nhưng sức mạnh bạn nắm chính là công việc của bạn: thuật lại câu chuyện cho mọi người xem.
Nạn đói, Radhika Chalasani chụp
Một vài nhiếp ảnh gia và nhà báo có một cái nhìn bất di bất dịch: không bao giờ can thiệp vào chuyện gì, bởi công việc của bạn là làm người quan sát, và bạn có thể làm nên nhiều điều tốt nếu bạn chịu yên vị. Trước đây rất lâu, tôi đã quyết định rằng tôi sẽ phải làm những gì mà lương tâm mình chấp nhận được.
Có một gia đình ngồi dưới gốc cây, cách trung tâm cứu đói khoảng 3 mét, nhưng họ không đi được, họ hốc hác quá. Và một nhóm nhiếp ảnh gia đang đứng quanh họ để chụp hình. Tôi cũng chụp vài tấm, nhưng sau đó tôi đến trung tâm cứu đói và hỏi y tá, “Cô có thể giúp gì cho gia đình này không?“.
Nhưng cũng có những hoàn cảnh khác, khó khăn hơn nhiều. Dịp nọ, nhóm nhiếp ảnh gia đi đến một trại tị nạn bỏ hoang, và tìm thấy hiện trường của một vụ thảm sát. Vài đứa trẻ còn sống sót. Có một cặp sinh đôi nhỏ xíu trong chiếc lều: tôi cố gắng khuyến khích một đứa nắm lấy tay mình, nhưng sau đó phát hiện ra tay của chúng đã bị chặt mất.
Tôi và một nhiếp ảnh gia khác muốn đem mấy đứa trẻ lên xe. Một vài người thì nghĩ rằng nó không an toàn, trong trường hợp chúng tôi bị chặn lại ở trạm kiểm soát. Cuối cùng thì chúng tôi không đem đám trẻ đi, chúng tôi tìm thấy hội chữ thập đỏ và báo cáo tình hình lại cho họ.
Tôi tin rằng điều tốt nhất mà chúng ta đóng góp là khiến mọi người hiểu được những câu chuyện này. Và đôi lúc, ngay cả khi bạn ghĩ là bạn đang giúp người, nhưng thật sự thì bạn lại làm mọi thứ xấu hơn. Nhưng đối với tôi, bạn nên ráng làm những điều mà lương tâm của bạn cho phép bạn sống với chính mình.
